De laatste wagon door Bé Nijenhuis

HET BLIJFT met de dusgenaamde christelijke roman een moeilijk probleem. Soms verschijnt er zelfs in dat rampzalige serieverband, dat de abonnee van eigen keus ontheft en hem tot de gehoorzame afnemer van alleen maar het gepatenteerd "goede" degradeert, -- soms verschijnt zelfs daar een roman, die neerkomt op een bevrijding uit dat gepatenteerde en die, ook al heeft hij (en waarom niet?) getuigend karakter, nochtans elke opzettelijkheid en opgelegdheid mist. (En daardoor pas ècht getuigt). Zo'n uit het isolement losbrekende roman geeft dan weer hoop, dat eens het genre van de opgelegde christelijke roman tot het verleden zal gaan behoren. Maar vaker wordt door andere romans uit de betrokken "hoek" die hoop dan weer radicaal beschaamd. Het genre is blijkbaar niet dood te krijgen. Wij moeten B. Nijenhuis' roman "Laatste wagon" bespreken. Hij verscheen bij Kok te Kampen in de V.C.L.-serie . (wij kunnen die letters niet duiden, betekenen zij zo iets als Verdedigbare Christelijke Lectuur? het doet er ook niet toe...) "Geenszins loochen ik dat er enkele fraaije regels in voorkomen, enkele gelukkige episoden..." Zo'n hoffelijke restrictie placht Busken Huet vooraf te laten gaan aan de critiek, die hij de onvolkomenheid niet placht te besparen. Ook Nijenhuis' boek heeft "passim" enkele fraaie regels, enkele gelukkige episoden. De man kan iets en hij heeft in elk geval de moed opgebracht om modern te willen zijn. In stijl. In onderwerp. Het wemelt in zijn boek van de psychiaters en van de complexen, remmingen en bindingen, waarvan iedereen nu zo langzamerhand wel het een en ander weet, die uiteraard niet Freud zelf gelezen heeft, maar dan toch wel de meneer die op zijn beurt de meneer las die Freud op zijn beurt ècht gelezen heeft. Maar al dat moderne, in stijl, in onderwerp, is in het geval van deze roman toch eigenlijk alleen maar ontléénd: in feite is het niet veel anders dan een meedoen aan een tijdsstroming, die overigens -- en in zoverre komt dit boek achter de tijd aanhollen, die het zo graag wilde inhalen -- alweer op het punt flink verouderd te raken. Het trucje van het psychiatrisch rapport, dat gauw-gauw in romanvorm wordt gegoten, kennen wij nu al. En van Graham Greene's truc om per detective-roman over de genade te handelen, is Nijenhuis' boek ook te zeer imitatie om te kunnen overtuigen. Mejuffrouw Tampy Burgerheem wordt in "De laatste wagon" het deerniswekkend slachtoffer van een communistische spionnagebende, die haar blijkbaar nodig heeft, omdat zij als twee druppels water op iemand anders lijkt en die haar horig en gewillig wil maken door haar met behulp van een psychiater, een wijnhandelaar, een gerant en nog een paar lieden meer, de waanzin in te drijven. Uit welke waanzin zij dan door de genade verlost wordt. Dit alles hebben wij er uit begrepen. Wij kunnen het ook verkeerd begrepen hebben: duidelijk verteltalent is niet Nijenhuis' voornaamste deugd. Als Graham Greene zo iets schrijft, loop je na lezing van zijn boek dagenlang diep onder de indruk rond vanwege de genialiteit, waarmee hij je ineens voor inzichten plaatst, zó diep, dat een middeleeuws mysticus er zich niet voor zou behoeven te schamen. Nijenhuis' getuigen moge niet onecht bedoeld zijn, het werkt wel onecht. Als het waar is, dat ons sleur-Christendom zich van andere godsdiensten en religies (denk aan het Joodse ontzag voor "de naam" die men niet uit durft spreken) onderscheidt door het ongegeneerde gemak waarmee het de Godsnaam tot een voorwerp van dagelijks huis-, tuin- en keukengebruik degradeert, dan levert ook deze roman van die waarheid nog eens een extra-bewijs. Geen twee mensen kunnen elkaar tegenkomen, of na een minuut is God het onderwerp van aangenaam-diepzinnige discussie. Al die uitdrukkelijkheid werkt op de duur alleen maar irriterend en daarmee falikant: ik kan mij een boek voorstellen, dat oneindig veel dieper over God spreekt, zonder nochtans Zijn naam ook maar een keer te noemen. Maar dat zou dan een echt boek, een waarachtig boek zijn. En geen christelijke roman, waarin van communisten "valse getuigenis" wordt gesproken (zie blz. 147, zo'n zotte imitatie-Dostojewkiaanse caricatuur mag men, zelfs van communisten, niet geven) en waarin gangsters "Snotverduchie" zeggen om het publiek van de V.C.L.-serie te sparen. . .