Renate Dorrestein – Zonder genade Zakelijke gegevens Auteur Renate Dorrestein Titel Zonder genade, Uitgeverij Contact, Amsterdam/Antwerpen, 2001 (2e druk), 256 bladzijdes, (1e druk 2001) Genre Het boek is een psychologische roman. Eerste reactie Keuze Ik heb dit boek gekozen naar aanleiding van wat u er in de klas over heeft verteld. Het leek me een heel erg leuk boek om te lezen. Inhoud Ik vond het een heel goed boek. Ik heb het met veel plezier en soms ook verwondering gelezen. Vanaf het begin sprak het me erg aan en ik heb er daarom ook niet lang over gedaan om het uit te lezen. Verdieping Samenvatting Het verhaal gaat over het echtpaar Vermeer. Phinus en Franka zijn na de dood van Jem (de zoon van Franka) in een soort van nachtmerrie beland. Hij is om het leven gekomen door zinloos geweld. Het huwelijk tussen Phinus en Franka was voor zijn dood heel goed en ze waren met z’n drieën hartstikke gelukkig. Een half jaar daarna besluit Phinus Franka eens te verrassen door haar een weekend mee te nemen naar het dorpje Aduard in Groningen. Al aan het begin wordt duidelijk hoe ze uit elkaar zijn gegroeid. Dit komt omdat ze beiden op een andere manier de dood van Jem verwerken. Franka durft dat wat er gebeurd is onder ogen te zien en durft te tonen dat ze veel verdriet heeft. Phinus daarentegen, stort zich op wraak - en schuldgevoelens en propt zijn verdriet op. In de herberg in Aduard komen ze Katja, een oud-collega van Phinus tegen met haar man. Ze besluiten om samen wat te gaan eten. Na het eten gaan Phinus en Franka een wandeling te maken, maar dit eindigt ruzie. Franka loopt weg richting een bruggetje waar twee meisjes staan te praten. Phinus denkt dat de twee het op Franka hebben voorzien en gaat Franka achterna. Als hij bij het bruggetje aankomt en Franka ineengedoken ziet zitten denkt hij dat de meisjes haar hebben aangevallen. Voordat hij alles goed doorheeft is hij bezig de twee meiden in elkaar te slaan. Wanneer Franka Phinus weet te overtuigen dat het niet de schuld was van de twee meisjes dat ze viel, zijn de twee meiden flink toegetakeld. Franka kan ook niet meer lopen, want ze heeft erge pijn aan haar enkel. Om het goed te maken biedt hij de meisjes aan om ze thuis te brengen. Onderweg valt Franka in slaap en Astrid en Melanie maken daar gebruik van door hem flink te pesten. Ze krijgen hem zelfs zover dat hij het slipje van één van de meisjes op zijn hoofd moet dragen als pet. Ook pakken ze hem zijn gouden horloge af die hij van Franka heeft gekregen. Na lang rijden komen ze terecht bij een oude en vervallen daglonerhuisje waar de twee meisjes wel vaker slapen als ze het te laat hebben gemaakt. Wanneer Phinus uit de auto wil stappen schiet zijn rug op slot en hij kan niets meer. Franka en de meisjes proberen hem te helpen, maar het helpt niets. Phinus en Franka gaan het huisje binnen en gaan op bed liggen terwijl de meisjes hulp gaan halen. Wanneer de twee de volgende ochtend nog niet terug zijn begrijpen Franka en Phinus dat de twee helemaal geen hulp zijn gaan halen. Ze hebben zelfs de deur op slot gedaan. Uiteindelijk klimmen ze het huisje uit door een kapot raam. Daarbij verliest Phinus zijn schoen en ook laat hij het gouden horloge per ongeluk liggen. Even later vinden Katja en haar man Phinus en Franka. In het verhaal komen ook veel flashbacks voor waardoor je meer over Phinus, Franka en Jem te weten komt. De moord op Jem was vreselijk. Hij ging voor de eerste keer echt uit met een meisje: Sanne. Phinus was ontzettend blij voor hem en zei dat als hij haar mee nam naar een discotheek, hij meer indruk op haar zou maken dan als ze naar een café zouden gaan, dus gaf Phinus hem extra geld mee. ’s Nachts kwamen er twee politieagenten aan de deur: Jem is een paar keer in zijn hoofd geschoten. Phinus ging als een gek achter de dader aan. De dader was Marius H. die na een verloren wedstrijd pisnijdig was en in de discotheek met een pistool stond te zwaaien. Jem vroeg aan hem waar hij nou mee bezig was en vervolgens kreeg hij een paar kogels door zijn hoofd heen. Het wordt een grote hel. Franka is bezig met het verwerken en accepteren dat Jem dood is, terwijl Phinus bezig is met de dader. De dader krijgt een gevangenisstraf van vijf jaar wat voor Phinus absoluut onvoldoende is en gaat in hoger beroep. Dan komt er nog een grotere teleurstelling: hij krijgt maar drie jaar. Franka begint steeds minder van Phinus te begrijpen en andersom precies hetzelfde. Het grootste dieptepunt in de relatie is dat Franka na het weekend in Aduard direct naar een vriendin toe is gegaan en daar voorlopig ging slapen. Hij mocht niet weten waar ze sliep en vooral niet achter haar aankomen. Dan komt Sanne op een dag bij Phinus en vertelt dat ze zwanger is van hem (ze hadden het namelijk met elkaar gedaan na de begrafenis van Jem, omdat zo Sanne dichterbij bij Jem was). Sanne wil het kind weg laten halen alleen Phinus wil dat niet, omdat hij nu eindelijk een kind heeft die zijn genen bezit en wil het samen opvoeden met Franka. Franka en hij wilden namelijk nog een keer een kind adopteren dus zag hij nu de kans. Het gesprek eindigt in een ruzie. Later gaat Phinus op zoek naar haar. Hij belandt in een café waar hij een meisje gaat ondervragen naar haar. Hij bestelt twee keer twee witte wijn, maar komt erachter dat hij geen geld bij zich heeft en moet pinnen. Uiteindelijk, nadat hij zich niet kon beheersen, omdat een paar jongeren hem zitten te treiteren, verliest hij zijn beheersing en belandt hij op het politiebureau. Nadat hij alles heeft verteld, voelt hij zich opgelucht en gaat in de cel over alles nadenken. Hij verliest zijn schuldgevoel en voelt dat hij klaar is voor waar hij eigenlijk al direct mee moest beginnen na de moord op Jem: het rouwproces.
Onderzoek van de verhaaltechniek - De ruimte (plaats en tijd) Het verhaal speelt zich voor het grootste gedeelte af in de omgeving van Aduard, een plaatsje op het platteland van Groningen. Aan het eind van het verhaal en in de terugblikken speelt het verhaal zich af in het huis van Franka en Phinus en in hun leefomgeving. Het verhaal speelt zich af in de twintigste eeuw. - Personages De hoofdpersonen zijn Phinus en Franka. Daarbij zijn er nog enkele belangrijke personen. Phinus Vermeer: Phinus werd op vroege leeftijd wees en hij werd opgevoed door zijn twee tantes: Irmgard en Leonoor. Hij zorgt voor de ontwikkeling van nieuwe gezelschapspellen en houdt van koken. Hij is getrouwd met Franka en hij beschouwt Jem als zijn zoon. Hij had graag nog kinderen willen krijgen met Franka, maar dat kon niet meer na de ziekte van Franka. Hij geeft zichzelf de schuld van de dood van Jem. Franka Vermeer: Franka is de vrouw van Phinus en de moeder van Jem. Haar eerste echtgenoot en tevens de vader van Jem is overleden. Ze werkt als maatschappelijk werkster met jongeren. Na de dood van Jem voelt ze zich heel erg slecht. Ze slaapt niet en wordt onzeker doordat ze niet met Phinus over de dood van Jem kan praten. Jem Vermeer: Hij is de zoon van Franka. Zijn vader is overleden toen hij nog heel erg jong was. Hij beschouwt Phinus als zijn vader en heeft een hele fijne jeugd gehad. Hij is zestien jaar. Hij is wat slungelig en niet erg hip. Hij hield erg van de natuur en was daarom ook vegetariër. Toen hij voor het eerst met een meisje uitging werd hij doodgeschoten. Sanne: Sanne was de vriendin van Jem. Ze is ongeveer zestien jaar en heeft rode krullen. Ze was erbij toen Jem werd doodgeschoten. Later raakt ze zwanger van Phinus. Astrid: Zij is één van de meisjes die door Phinus in elkaar wordt geslagen. Ze is erg lang en stevig gebouwd. Ze woont in Groningen en laat zich niet op haar kop zitten. Ze is nogal sluw en ook brutaal. Melanie: Zij is de vriendin van Astrid en het andere meisje dat door Phinus in elkaar geslagen is. Haar uiterlijk verschilt nogal van dat van Astrid: Melanie is klein en tenger gebouwd. - Vertelwijze Je ziet het verhaal door de ogen van de verteller: een vertellers-perspectief. Het verhaal is niet echt chronologisch. Er komen veel flashbacks in voor. Zo kom je dingen uit de jeugd van Phinus te weten en ook wat de reacties waren van Franka en Phinus toen ze hoorden wat er was gebeurd. - De opbouw Het boek is opgedeeld in drie delen: “In de put”, “Memory” en “Ga Terug Naar Af”. In het eerste deel worden vooral beschreven hoe gelukkig het gezin was en wat ze nu niet allemaal moeten missen. In het tweede deel gaat het er vooral om wat de dader bewoog en hoe verschillend Phinus en Franka tegen de dader aan kijken. In het laatste deel wordt duidelijk dat ze opnieuw moeten beginnen en op het eind is Phinus ook in staat om de dood van Jem op een normale manier te verwerken. De namen van het eerste en het derde deel zijn vakjes van het ganzenborden de tweede naam is de naam van een spel. Deze namen zijn denk ik gekozen omdat Phinus bijeen spellenfabrikant (Jumbo) werkt. Thematiek - Thema Het verschillend verwerken van de dood van iemand veroorzaakt relatieproblemen.
- Motieven * Schuldgevoel: Phinus geeft zichzelf de schuld van Jems dood. Hij heeft hem extra geld gegeven om samen met Sanne naar de disco te gaan. * Vergelding: Phinus doet hij zijn best om te zorgen dat de dader een zo hoog mogelijke straf krijgt. Wanneer de dader vijf jaar krijgt, vindt hij dit niet genoeg en hij gaat tegen het advies van de officier van Justitie in door in hoger beroep te gaan. In dit hoger beroep krijgt de dader maar drie jaar gevangenisstraf. * Kinderloosheid: Phinus heeft zelf geen kinderen. Als Franka haar baarmoeder door een operatie verliest ziet hij een droom in duigen vallen. Hij had altijd kinderen willen hebben. Hij beschouwt Jem als zijn zoon en wanneer die dood gaat kan hij het eigenlijk niet verwerken. * Ergernis: Franka ergert zich aan Phinus omdat hij nooit met haar over Jem praat. * Ontrouw: Phinus is een keer bijna met Katja (zijn oud-collega) naar bed geweest en na de dood van Jem vrijt hij met Sanne op het graf van Jem. * Spelen: Phinus werkt bij Jumbo. Door de problemen tussen hem en Franka puzzelen ze nooit meer samen. Het ergste is nog dat de dader zo agressief was doordat hij een spelletje cricket had verloren. - Verband tussen titel en thema Er zijn meerdere verbanden tussen de titel en het thema. Jem wordt zonder genade door een agressieve jongen door zijn hoofd geschoten, maar ook gaan Phinus en Sanne zonder genade met elkaar naar bed. Literatuurgeschiedenis Het boek is voor het eerst verschenen in 2001. Renate Dorrestein is geboren in 1954 in Amsterdam. Ze schrijft vooral columns, romans en autobiografische verslagen. In een interview heeft e gezegd dat het in haar romans gaat om “vergelding, vergelding en nog eens vergelding”. Haar boeken zijn spektakelstukken, waarin het kwaad welig tiert, vanzelfsprekend in de boze buitenwereld, maar vooral binnen het gezin (“die broedplaats van incest, verkrachting, ontrouw, vernedering, haat en nijd”). In haar boek “Het geheim van de schrijver” (2000) zegt ze dat goede fictie ook altijd de nachtzijde van het leven, dat domein waar het oeroude, onverschillige kwaad huist dat inherent is aan de schepping, exploreert. Dit is ook allemaal aanwezig in het boek “Zonder genade”. Er is sprake van vergelding en het boek is één groot spektakel: de zinloze dood van Jem, baarmoederhalskanker, abortus, overspel en geweld. Het boek is geschreven in de tijd dat het zinloze geweld in Nederland steeds vaker voorkwam en verontruste vormen aannam. En in het boek komt dan ook zinloos geweld voor: Jem wordt zomaar doodgeschoten. Beoordeling Mening Ik vond de pogingen van Franka om met Phinus te praten een verhaalelement dat voor mij een positieve werking had. Ik vond die machteloosheid wel aangrijpend. De passage waarin Phinus eindelijk inziet dat hij zich niet kan verschuilen achter schuldgevoel en vergeldingsdrang en dat hij inziet dat hij de dood van Jem op een andere manier moet verwerken, sprak mij het sterkst aan. Ik vond eigenlijk dat er geen negatieve verhaalelementen in het boek zaten. “Zonder genade” komt eigenlijk sterk overeen met een ander boek van Renate Dorrestein, namelijk “Een hart van steen”. In beide boeken is een kind het slachtoffer en de hoofdpersoon worstelt met allerlei levensvragen
Het thema vond ik wel goed. Het is een thema wat eigenlijk niet zo vaak voorkomt. Maar ik denk dat het wel een herkenbaar probleem is. Het taalgebruik vond ik makkelijk om te lezen. Het zijn geen ingewikkelde zinnen, maar je leest het heel erg snel

Mijn eindoordeel is heel positief. Ik vond het een heel leuk boek om te lezen en daarom zou ik het ook aan anderen aanraden om te lezen. Ik denk namelijk dat ik niet de enige ben die dit een leuk boek vindt. Recensie Ik heb een recensie uit het blad HP/De Tijd. Deze is hier in verschenen op 27 juli 2001 met als recensietitel “Erg hè?”. De naam van de recensent is niet bekend. De recensent vindt dat subtiliteit in dit boek niet Renate Dorresteins grootste zorg is geweest: “Als je zo’n beetje alles hebt gehad, komt er ook nog een slot dat alle dramatiek moet overtreffen.” Ook vindt hij de titel niet origineel. En vooral het laatste deel van het verhaal is ongeloofwaardig. Hij kan er niets anders in zien dan een melodrama en voorziet dan ook geen bestseller. Ik ben het niet helemaal met de recensent eens. Ik vond het juist een leuk boek om te lezen. Het klopt wel dat hij zegt dat het een opeenstapeling van drama’s is, maar daar heb ik me eigenlijk niet aan gestoord toen ik het las. Ook vond ik het niet echt ongeloofwaardig. Er waren dan wel veel erge dingen die deze familie overkwamen, maar dat hoeft niet ongeloofwaardig te zijn. Ook in het dagelijks leven heb je families die meer ellende hebben dan andere families.